یکی از نگرانی‌های رایج والدین هنگام رشد دندان‌های فرزندانشان، نامرتب شدن یا به‌اصطلاح عامیانه کج شدن دندان‌هاست. شاید در نگاه اول این مسئله تنها یک دغدغه ظاهری و زیبایی به نظر برسد، اما واقعیت این است که کجی دندان کودکان می‌تواند اثرات جدی‌تری بر سلامت عمومی و روانی آن‌ها داشته باشد. دندان‌های نامرتب علاوه بر اینکه لبخند کودک را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، ممکن است باعث مشکلاتی مثل جویدن نامناسب غذا، پوسیدگی زودرس دندان‌ها و حتی اختلال در گفتار شوند.
والدین آگاه کسانی هستند که به‌جای منتظر ماندن برای بروز مشکلات، به فکر پیشگیری می‌افتند. شناخت دلایل بروز کجی دندان و مراجعه به‌موقع به دندانپزشک متخصص کودکان، بهترین اقدامی است که می‌توان انجام داد. در ادامه به طور مفصل به علت‌های این مشکل، روش‌های پیشگیری و درمان‌های موجود می‌پردازیم.
پیدا کردن دلیل دقیق ناهنجاری دندانی در هر کودک، کاری است که باید توسط دندانپزشک متخصص انجام شود، اما دلایل کلی آن قابل دسته‌بندی است.
یکی از مهم‌ترین دلایل کجی دندان کودکان ژنتیک است. اگر در خانواده‌تان سابقه دندان‌های نامرتب یا فک کوچک وجود دارد، احتمال انتقال این ویژگی به کودک بالاست. ژنتیک نه تنها بر فرم دندان‌ها، بلکه بر شکل فک، اندازه استخوان‌ها و حتی نحوه رویش دندان‌ها اثر می‌گذارد. به همین دلیل، برخی کودکان حتی با رعایت تمام نکات بهداشتی و پیشگیرانه باز هم ممکن است دندان‌های نامرتب داشته باشند.
بسیاری از والدین از عادت‌هایی مثل مکیدن انگشت یا پستانک چشم‌پوشی می‌کنند، در حالی که ادامه این رفتارها بعد از سه سالگی می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. مکیدن انگشت به مرور فشار زیادی به دندان‌های جلویی وارد می‌کند و موجب جلو آمدن آن‌ها می‌شود. همچنین، قرار دادن اشیایی مانند مداد یا اسباب‌بازی در دهان، فشارهای غیرطبیعی به دندان‌ها وارد می‌کند و مسیر رویششان را تغییر می‌دهد.
اگر فک کودک کوچک باشد یا دندان‌های دائمی بزرگ‌تر از حد طبیعی رشد کنند، فضای کافی برای مرتب قرار گرفتن دندان‌ها وجود نخواهد داشت. در نتیجه، دندان‌ها روی هم می‌افتند و ظاهر نامرتبی پیدا می‌کنند.
کودکانی که بیشتر از طریق دهان نفس می‌کشند (به دلیل آلرژی یا لوزه‌های بزرگ) معمولاً دچار تغییر شکل فک بالا می‌شوند. این تغییر به مرور موجب ناهماهنگی بین فک‌ها و نامرتبی دندان‌ها خواهد شد. فشار زبان به دندان‌ها هنگام بلع نیز از دیگر دلایل قابل توجه است.
دندان‌های شیری برخلاف تصور رایج، بسیار مهم هستند. افتادن زودهنگام یا دیرهنگام این دندان‌ها تعادل رشد دندان‌های دائمی را بر هم می‌زند. به همین دلیل دندانپزشکان کودکان بارها تأکید می‌کنند که والدین نباید دندان‌های شیری را بی‌اهمیت بدانند.
بسیاری از والدین تنها به ظاهر توجه می‌کنند و فکر می‌کنند کج بودن دندان‌ها مسئله‌ای صرفاً زیبایی است، اما این مشکل می‌تواند پیامدهای گسترده‌تری داشته باشد:
پیشگیری همیشه آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. برای جلوگیری از نامرتب شدن دندان‌های کودکان می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
بهتر است والدین از همان سنین پایین با روش‌های تشویقی، کودک را به ترک عادت‌هایی مانند مکیدن انگشت یا استفاده طولانی از پستانک ترغیب کنند.
باید توجه داشت که پوسیدگی و از دست رفتن دندان‌های شیری می‌تواند مسیر رویش دندان‌های دائمی را تغییر دهد. دکتر کدخدایی، متخصص دندانپزشکی کودکان، همیشه توصیه می‌کند والدین سلامت دندان‌های شیری را جدی بگیرند و در صورت بروز مشکل سریعاً به دندانپزشک مراجعه کنند.
غذای کودک باید شامل مواد حاوی کلسیم، فسفر و ویتامین D باشد. همچنین، مصرف سبزیجات و میوه‌های سفت مانند هویج و سیب، ضمن تقویت عضلات فک، به سلامت دندان‌ها نیز کمک می‌کند.
در صورتی که کودک تنفس دهانی دارد یا دچار اختلالات خواب ناشی از لوزه‌های بزرگ است، باید هرچه سریع‌تر درمان شود تا از تأثیر منفی بر رشد فک جلوگیری شود.
یکی از مهم‌ترین نکات پیشگیرانه، مراجعه منظم به دندانپزشک است. بسیاری از مشکلات دندانی در سنین پایین به‌راحتی قابل اصلاح هستند، اما اگر دیر تشخیص داده شوند، درمان پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر خواهد بود.
گاهی با وجود تمام اقدامات پیشگیرانه، باز هم کودک دچار دندان‌های نامرتب می‌شود. خوشبختانه روش‌های متنوعی برای درمان وجود دارد.
این روش معمولاً در سنین پایین آغاز می‌شود و هدف آن هدایت رشد فک و دندان‌ها به سمت درست است. پلاک‌های متحرک نمونه‌ای از ابزارهای این روش هستند.
در سنین نوجوانی و پس از کامل شدن رشد برخی دندان‌ها، ارتودنسی ثابت (براکت‌ها) بهترین راه‌حل است. این روش در مواردی که شدت کجی دندان کودکان بیشتر باشد، کاربرد دارد.
اگر ازدحام بیش از حد وجود داشته باشد و هیچ فضایی برای رویش مناسب دندان‌ها باقی نمانده باشد، ممکن است دندانپزشک مجبور شود یک یا چند دندان را بکشد.
این روش آخرین گزینه است و فقط در موارد بسیار شدید انجام می‌شود؛ زمانی که مشکل بیشتر مربوط به استخوان فک باشد تا خود دندان‌ها.
هیچ درمانی موفق نخواهد بود مگر اینکه والدین همراه و پیگیر باشند. آموزش روش صحیح مسواک زدن، ترغیب کودک به استفاده از نخ دندان، نظارت بر تغذیه و مراجعه به موقع به دندانپزشک از جمله وظایف مهم والدین است.
همان‌طور که دکتر کدخدایی اشاره می‌کند، والدینی که به جای انتظار برای بروز مشکلات، به طور پیشگیرانه عمل می‌کنند، در واقع بهترین سرمایه‌گذاری را برای سلامت آینده فرزندانشان انجام می‌دهند.
| راهکار پیشگیری | پیامد | دلیل بروز کجی |
|---|---|---|
| مراجعه زودهنگام به متخصص | تغییر فرم فک و دندان | عوامل ژنتیکی |
| ترک عادت قبل از ۳ سالگی | جلو آمدن دندان‌ها | عادت‌های دهانی |
| مراقبت از دندان‌های شیری | تغییر مسیر رویش دندان دائمی | افتادن نابهنگام دندان شیری |
| درمان آلرژی و لوزه‌ها | تغییر شکل فک | مشکلات تنفسی |
| معاینه زودهنگام و ارتودنسی پیشگیرانه | روی هم افتادن دندان‌ها | کمبود فضا در فک |
موضوع کجی دندان کودکان چیزی فراتر از ظاهر است و به سلامت کلی، گفتار، تغذیه و اعتمادبه‌نفس آن‌ها مرتبط می‌شود. دلایل متعددی برای بروز این مشکل وجود دارد، از عوامل ژنتیکی گرفته تا عادت‌های نادرست دهانی. خوشبختانه بسیاری از این مشکلات با پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان‌های ساده قابل حل هستند. بهترین توصیه این است که والدین با دقت وضعیت دندان‌های فرزند خود را زیر نظر بگیرند و در صورت مشاهده هرگونه نامرتبی، به‌موقع به دندانپزشک مراجعه کنند.
ارتودنسی ثابت و متحرک از روش‌های رایج و مؤثر برای درمان ناهنجاری‌های دهان و دندان هستند که بسته به نوع مشکل و تشخیص متخصص ارتودنسی، یکی از این دو روش یا حتی ترکیبی از هر دو برای دستیابی به بهترین نتیجه درمانی استفاده می‌شود. ارتودنسی کودکان با روش ثابت به دلیل اینکه به طور مداوم بر روی دندان‌ها قرار داشته و قابلیت تنظیم دقیق‌تری دارد، برای اصلاح مشکلات پیچیده‌تر ترجیح داده می‌شود.
بسیاری از والدین همواره به دنبال راه‌هایی برای حفظ سلامت فرزندان خود هستند. یکی از مهم‌ترین اقدامات در این زمینه، توجه به سلامت دهان و دندان از سنین پایین است. ارتودنسی با متخصص ارتودنسی کودکان، نه‌تنها در زیبایی لبخند آن‌ها تأثیر دارد، بلکه نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات جدی دهان و فک در آینده ایفا می‌کند.
وقتی صحبت از سلامت دهان و دندان کودکان به میان می‌آید، بیشتر والدین تنها به مسواک زدن و مراجعات دوره‌ای به دندانپزشک فکر می‌کنند. اما گاهی، مشکلاتی در حال شکل‌گیری هستند که در نگاه اول به چشم نمی‌آیند. دقیقاً در همین‌جا است که اهمیت ارتودنسی پیشگیرانه خودش را نشان می‌دهد.
دکتر فاطمه کدخدائی، فارغ التحصیل رشته دندانپزشکی یکی از با تجربه ترین متخصصین در زمینه خدمات دندانپزشکی کودکان می باشند. ایشان پس از گذراندن دوره طرح دندانپزشکی، در آزمون ورودی تخصصی شرکت نموده و در رشته کودکان شهر تهران پذیرفته شدند. دکتر کدخدائی پس از گذراندن دوره تخصصی سهساله و موفقیت در اخذ بورد تخصصی، به عنوان هیأت علمی در دانشگاه بقیةالله تهران مشغول به تدریس هستند.
