فلوروزیس دندانی چیست؟

فلوراید، یکی از عناصر معدنی بسیار ارزشمند برای سلامت دهان و دندان است که نقش مهمی در تقویت مینای دندان و جلوگیری از پوسیدگی دارد. این ماده به واسطه‌ی توانایی‌اش در افزایش استحکام دندان، سال‌هاست که در محصولات بهداشتی دهان مثل خمیردندان‌ها، دهانشویه‌ها و حتی منابع آب آشامیدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با این حال، همان‌طور که مصرف کافی آن مفید است، مصرف بیش از حد فلوراید می‌تواند در دوران رشد دندان‌ها (یعنی در سنین پایین) منجر به بروز عارضه‌ای به نام فلوروزیس دندانی شود. در این مطلب به بررسی این عارضه می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

فلوروزیس دندانی چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

فلوروزیس (Dental Fluorosis) نوعی اختلال در مینای دندان است که در اثر دریافت بیش از اندازه فلوراید در دوران رشد دندان‌ها به وجود می‌آید. این عارضه تنها زمانی اتفاق می‌افتد که دندان‌ها هنوز در حال تشکیل شدن هستند و بیشتر در کودکان زیر هشت سال مشاهده می‌شود.

زمانی که کودک در این دوران، از طریق منابع مختلف (مثل آب، غذا، مکمل‌ها یا حتی بلعیدن خمیردندان‌های حاوی فلوراید) مقدار زیادی فلوراید دریافت کند، مینای دندان به درستی شکل نمی‌گیرد و دچار تغییراتی می‌شود.

نشانه‌های قابل مشاهده فلوروزیس دندانی

علائم فلوروزیس دندانی بسته به شدت آن متفاوت است، اما معمولاً با تغییراتی در رنگ و بافت مینای دندان همراه است. برخی از شایع‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• خطوط سفید کم‌رنگ یا لکه‌های ابری روی سطح دندان
• تغییر رنگ دندان‌ها به زرد یا قهوه‌ای
• ظاهر گچی و ماتی دندان‌ها
• وجود بی‌نظمی‌هایی بر سطح دندان
• گاهی اوقات، ایجاد حفره‌های ریز یا ناهمواری‌های سطحی روی مینا

نقش بهداشت دهان در بروز فلوروزیس: آیا بی‌تقصیر است؟

جالب است بدانید برخلاف بسیاری از مشکلات دندانی، فلوروزیس ارتباط مستقیمی با رعایت یا عدم رعایت بهداشت دهان ندارد. این عارضه تنها ناشی از مصرف بیش از حد فلوراید در سنین پایین است، یعنی زمانی که دندان‌ها هنوز زیر لثه در حال رشد هستند. بنابراین حتی کودکانی که روزانه به‌درستی مسواک می‌زنند هم ممکن است در صورت مصرف زیاد فلوراید، دچار فلوروزیس شوند.

آیا فلوروزیس خطرناک است؟

در بیشتر موارد فلوروزیس دندانی خفیف هستند و تأثیر منفی خاصی بر عملکرد دندان ندارند. نگرانی اصلی در این شرایط بیشتر مربوط به مسائل زیبایی‌ شناختی است، به‌خصوص وقتی که لکه‌ها در دندان‌های جلویی ظاهر می‌شوند. با این حال، در موارد متوسط و شدید، ممکن است مینای دندان تضعیف شده و دندان‌ها در برابر پوسیدگی یا حساسیت آسیب‌پذیرتر شوند.

علت‌های اصلی بروز فلوروزیس در کودکان

فلوروزیس معمولاً در نتیجه‌ی یکی یا چند مورد از موارد زیر رخ می‌دهد:

• نوشیدن آب حاوی فلوراید بیش از مقدار توصیه‌شده
• مصرف مواد غذایی دارای فلوراید بالا
• بلعیدن مکرر خمیر دندان یا دهانشویه‌های حاوی فلوراید به جای بیرون ریختن آن‌ها
• مصرف مکمل‌های فلورایدی بدون نیاز پزشکی یا توصیه دندانپزشک

فلوروزیس در کودکان؛ اهمیت شناسایی زودهنگام

کودکان از زمان تولد تا حدود هشت‌سالگی، بیشترین ریسک را برای ابتلا به فلوروزیس دندانی دارند. چرا؟ چون در این بازه‌ی سنی، دندان‌های دائمی هنوز در حال رشد زیر لثه هستند و به شدت نسبت به سطح فلوراید دریافتی حساس‌اند. اگر در این دوران، کودک بیش از حد فلوراید دریافت کند، مینای دندان که هنوز کامل نشده، ممکن است به‌درستی معدنی نشود.

یکی از نخستین نشانه‌های فلوروزیس در کودکان، مشاهده لکه‌های سفید روی دندان‌های شیری یا تازه روییده است. اگر این علامت نادیده گرفته شود، با رشد بیشتر دندان‌ها ممکن است شدت عارضه افزایش پیدا کند. بنابراین مراجعه به دندانپزشک کودکان برای ارزیابی این تغییرات، بسیار ضروری است.

آیا بزرگسالان هم ممکن است دچار فلوروزیس شوند؟

فلوروزیس دندانی فقط در دوره‌ای ایجاد می‌شود که دندان‌ها هنوز در حال شکل‌گیری هستند، یعنی در دوران کودکی. اگر در بزرگسالی متوجه لکه‌های سفید یا تغییر رنگ روی دندان شدید، احتمال دارد که با مشکل دیگری مثل دکلسیفیکاسیون یا پوسیدگی اولیه طرف باشید، نه فلوروزیس.

با این حال، افرادی که در کودکی دچار فلوروزیس شده‌اند و پیگیر درمان نبوده‌اند، ممکن است با بالا رفتن سن، علائم آن در دندان‌هایشان تشدید شود. برای مثال، مینای ضعیف‌شده ممکن است در اثر فشار، مواد غذایی اسیدی یا بهداشت نامناسب، ترک بخورد یا دچار حساسیت شود.

انواع فلوروزیس دندانی بر اساس شدت

فلوروزیس دندانی از نظر ظاهری و شدت آسیب به مینای دندان در سه دسته‌ کلی طبقه‌بندی می‌شود:

فلوروزیس خفیف

در این حالت، دندان‌ها ممکن است لکه‌های کوچک سفیدرنگ یا رگه‌هایی مات روی سطح خود نشان دهند. این تغییرات اغلب به سختی قابل تشخیص هستند و بیشتر توسط دندانپزشک دیده می‌شوند. عملکرد دندان کاملاً طبیعی بوده و تنها نگرانی، جنبه‌ی ظاهری آن است.

فلوروزیس متوسط

در نوع متوسط، لکه‌های سفید بزرگ‌تر و گچ‌مانند می‌شوند و سطح بیشتری از دندان را می‌پوشانند. در این مرحله، ظاهر دندان‌ها به‌وضوح تغییر کرده و معمولاً نگرانی‌های زیبایی شناختی برای والدین یا خود کودک به‌وجود می‌آید.

فلوروزیس شدید

این شدیدترین نوع فلوروزیس دندانی است. در این حالت، دندان‌ها علاوه بر لکه‌های سفید، ممکن است زرد یا حتی قهوه‌ای رنگ شوند. سطح مینای دندان ممکن است زبر، سوراخ‌دار یا پوسته‌پوسته شود. چنین دندان‌هایی بیشتر مستعد حساسیت و پوسیدگی هستند و نیاز به درمان تخصصی‌تری دارند.

درمان فلوروزیس دندانی؛ از روش‌های ساده تا حرفه‌ای

درمان فلوروزیس بسته به شدت آن می‌تواند متفاوت باشد. برخی روش‌های درمانی رایج عبارت‌اند از:

میکروابریژن یا پولیش سطحی

در این روش، لایه‌ی نازکی از مینای دندان با استفاده از مواد ساینده و اسیدی برداشته می‌شود. این تکنیک بیشتر برای موارد خفیف تا متوسط کاربرد دارد و می‌تواند لکه‌های سطحی را کاهش دهد یا از بین ببرد.

باندینگ یا ترمیم کامپوزیتی

اگر ناهنجاری‌های مینای دندان شدیدتر باشد، دندانپزشک ممکن است از رزین کامپوزیت همرنگ دندان برای بازسازی بخش آسیب‌دیده استفاده کند. این روش نه‌تنها ظاهر دندان را بهبود می‌دهد، بلکه عملکرد آن را هم حفظ می‌کند.

روکش‌ها یا ونیرهای چینی

برای موارد شدید فلوروزیس که مینای دندان به شدت آسیب‌ دیده، بهترین گزینه استفاده از ونیرهای چینی یا سرامیکی است. در این روش، پس از آماده‌سازی دندان، یک لایه نازک و مقاوم از جنس سرامیک روی آن چسبانده می‌شود که هم از دندان محافظت می‌کند و هم ظاهر آن را کاملاً طبیعی و زیبا جلوه می‌دهد.

چگونه از فلوروزیس پیشگیری کنیم؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است، مخصوصاً وقتی صحبت از فلوروزیس دندانی می‌شود. راهکارهای زیر می‌توانند خطر ابتلا به این عارضه را در کودکان کاهش دهند:

• استفاده از مقدار مناسب خمیردندان: برای کودکان زیر ۳ سال، فقط به اندازه‌ی یک دانه برنج خمیر دندان استفاده کنید. از ۳ تا ۶ سالگی، مقدار آن می‌تواند به اندازه‌ی یک نخود افزایش یابد.
• یاد دادن نحوه‌ی صحیح مسواک زدن به کودکان و اطمینان از اینکه خمیر دندان را قورت نمی‌دهند.
• مشورت با دندانپزشک قبل از تجویز هرگونه مکمل فلورایدی.
• بررسی میزان فلوراید موجود در آب آشامیدنی منطقه و مشاوره با متخصص در صورت بالا بودن غلظت آن.
• مصرف متعادل مواد غذایی و نوشیدنی‌های حاوی فلوراید.

سخن پایانی

فلورایدتراپی و فلوراید، دوست و محافظ همیشگی دندان‌هاست؛ به شرطی که به اندازه و با آگاهی مصرف شود. هرچند فلوروزیس دندانی ممکن است در نگاه اول نگران‌کننده به نظر برسد، اما خبر خوب این است که این عارضه هم قابل پیشگیری است و هم در بیشتر موارد، به راحتی قابل درمان؛ کلید اصلی، آگاهی و توجه والدین به میزان مصرف فلوراید در سال‌های اولیه زندگی کودک است.

اگر شما هم نگران سلامت دندان‌های فرزندتان هستید، به جای حذف کامل فلوراید، بهتر است با یک دندانپزشک کودکان مشورت کرده و راهکارهای مناسب برای حفظ تعادل در مصرف این ماده معدنی مهم را بشناسید. سلامت دهان از دوران کودکی آغاز می‌شود؛ با مراقبت‌های ساده، می‌توان لبخندی سالم و زیبا را برای همیشه حفظ کرد.